Dariusz Domagała - Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich

Położony w urokliwym miejscu, tuż nad brzegiem "Kaszubskiego morza", czyli jeziora Wdzydze, najstarszy polski skansen z bogatymi zbiorami z terenu Kaszub i Kociewia. Kaszubski Park Etnograficzny wart jest, aby poświęcić mu trzy godziny (bo mniej więcej tyle trwa zwiedzanie), zwłaszcza jeżeli dzień jest słoneczny i ciepły. A po zwiedzaniu trzeba wstąpić do karczmy, aby spróbować słynnych na cały kraj ruchanek ;-)
Zapraszam do wsi Wdzydze Kiszewskie na spacer śladami architektury starych kaszubskich wsi...

Wdzydze Kiszewskie Kaszubski Park Etnograficzny

Historia Parku sięga roku 1906, kiedy to Teodora i Izydor Gulgowscy w chałupie kupionej od miejscowego gospodarza Michała Hinza, założyli muzeum z kolekcją kaszubskich czepców, malarstwa na szkle oraz mebli i sprzętów gospodarskich. Było to pierwsze w Polsce muzeum na wolnym powietrzu. Pożar w roku 1932 strawił całą chałupę wraz ze zbiorami, ale po 4 latach została odbudowana.
W roku 1948 Teodora Gulgowska (Izydor Gulgowski zmarł w 1925 roku) przekazała muzeum skarbowi państwa. Po śmierci, w roku 1951, spoczęła obok męża w grobie na terenie skansenu. W roku 1954 opiekę nad muzeum przejęło Muzeum Pomorskie w Gdańsku. Nieopodal chałupy postawiono dom rybaka przeniesiony z Wdzydz Tucholskich. Oba te obiekty nazwano muzeum Chat Kaszubskich i oddano pod opiekę miejscowego kustosza Wiktora Grulkowskiego.
W 1969 muzeum Chat Kaszubskich zostało przekształcone w samodzielny Kaszubski Park Etnograficzny, a obszar powiększono do 12,5 ha. W roku 1980 obszar został ponownie zwiększony do 22 ha, utworzono wówczas sektory z budynkami odpowiadającymi poszczególnym obszarom Kaszub i Kociewia. W 2000 roku skansen zmienił nazwę, która obecnie brzmi: Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich imienia Teodory i Izydora Gulgowskich.
Obecnie na terenie parku (plan skansenu jest tutaj) znajduje się ponad 40 obiektów architektury ludowej, a w planach jest zwiększenie tej liczby do 80. Są to zagrody chłopskie i szlacheckie, chałupy, dworki, szkoła, kościół oraz wiatraki, kuźnia i tartak. Wewnątrz obiektów zgromadzono tradycyjne sprzęty i urządzenia używane przez mieszkańców wsi.
Zajmując się popularyzacją wiedzy o kulturze Kaszub i Kociewia, muzeum organizuje też lekcje muzealne, pokazy rzemiosła i sztuki ludowej, koncerty, imprezy folklorystyczne (m.in. Jarmark Wdzydzki (w 3 niedzielę lipca), "Z motyką na bulwy" (w 3 niedzielę września)), odpusty (4 lipca i 4 grudnia). W XVIII-wiecznym kościele ze Swornychgaci odprawiane są w niedziele i święta msze św., możliwe jest także wynajęcie kościoła na uroczystości ślubne.

Teren skansenu, podzielony na sektory, przedstawia budownictwo następujących regionów:

Budownictwo Kaszub południowych i zachodnich

chałupa gburska z Wdzydz Kiszewskich - kopia XVII-wiecznej chałupy podcieniowej (fot.), (fot.)
chałupa rybacka z Wdzydz Tucholskich zbudowana w latach 20-tych lub 30-tych XIX wieku
chałupa gburska z Chrztowa zbudowana w 1852 roku
chałupa gburska z Piechowic z końca XVIII wieku (fot.)
zabudowania zagrodnika z Borska, składają się z chałupy i budynku gospodarczego z XIX wieku
zagroda gburska z Nakli, składa się z dwóch chałup, chlewa, stodoły, studni z żurawiem, ziemianki, pieca chlebowego i ogrodu
zagroda drobnoszlachecka Trzebunia, składa się z dworku, chlewa, stodoły i torfownika z lat 20-tych XIX wieku (fot.), (fot.), (fot.)
dworek z Nowego Barkoczyna zbudowany w II połowie XVIII wieku (fot.)
zagroda półgburska ze Skorzewa, składająca się z chałupy (fot.), budynku gospodarczego, piwnic i kapliczki przydomowej św. Jana Nepomucena z końca XVIII wieku
obejście zagrodnika ze Skorzewa złożone z chałupy i chlewa z XIX wieku

Budownictwo Kaszub środkowych

zagroda gburska z Garcza, składa się z chałupy, stodoły i chlewu z XIX wieku
dworek z Ramlejów
leśniczówka z Nowych Czapli, składa się z leśniczówki i budynku gospodarczego z II połowy XIX wieku

Budownictwo Kaszub północnych

zagroda gburska z Gnieżdżewa
zagroda szlachecka z Luzina, składa się z dworu, spichlerza, chlewu i stodoły z II połowy XVII, XVIII i XIX wieku (fot.), (fot.), (fot.)

Budownictwo Kociewia leśnego

zagroda chałupnika z Zazdrości zbudowana na początku XIX wieku

Budownictwo Kociewia polnego

chałupa robotnicza z Klonówki wybudowana w latach 30-tych XIX wieku (fot.)
zagroda gburska z Pogódek, składa się z chałupy, stodoły i kopii krzyża "Boża Męka" z XIX wieku
zagroda ze Szczodrowa, składa się z chałupy i chlewu z XIX wieku

Budynki przemysłowe i użyteczności publicznej

warsztat kołodziejski z Mirachowa
świątynia z Bożegopola Wielkiego, zbór protestancki z XVII wieku
wiatrak "koźlak" z Jeżewnicy, zbudowany w 1876 roku (fot.)
wiatrak "holender" z Brus, zbudowany w 1876 roku (fot.)
szkoła ze wsi Więckowy z połowy XIX wieku (fot.), we wnętrzu duża izba lekcyjna (fot.) i mieszkanie dla nauczyciela (fot.)
kościół ze wsi Swornegacie, pod wezwaniem św. Barbary, zbudowany około 1700 roku (fot.). Ma trójczłonową bryłę, zbudowany w technice zrębowej, dach pokryty jest gontem. Ołtarz główny z II połowy XVII wieku z obrazami św. Barbary i Jana Chrzciciela z początku XVIII wieku (fot.); ołtarze boczne - prawy, rokokowo-klasycystyczny z XVIII wieku i lewy - klasycystyczny z XIX wieku. Strop pokryty jest malowidłami z początku XIX wieku, przedstawiającymi medaliony z wizerunkami św. Barbary, Jana Chrzciciela i Oka Opatrzności w bogatej oprawie roślinnej
tartak ze Staniszewa z końca XIX wieku
karczma z Rumii, rekonstrukcja XVIII-wiecznej karczmy zajezdnej położonej przy trakcie z Berlina do Gdańska
dworek ze Skwieraw z początku XIX wieku
dworek z Radunia z lat 50-tych XIX wieku
chałupa dzierżawcy ze Starej Huty z lat 90-tych XIX wieku, obecnie znajduje się tu karczma "Wygoda"...
...I jeszcze wiele innych obiektów :-)

Kaszubski Park Etnograficzny leży 16 km na południe od Kościerzyny we wsi Wdzydze Kiszewskie nad jeziorem Wdzydze, które z racji wielkości (ponad 16 km²) nazywane jest "Kaszubskim morzem".
Na terenie skansenu, od maja do września, czynna jest karczma "Wygoda", która oferuje dania regionalne, w tym słynne "ruchanki", czyli po prostu bardzo smaczne racuszki ;-))
Niedaleko skansenu znajduje się 35-metrowa wieża widokowa, skąd możemy podziwiać panoramę Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego.
Wstęp na teren skansenu jest płatny.

02.2011

Na podstawie strony internetowej muzeum: Kaszubski Park Etnograficzny oraz muzealnego folderu.

Aktualizacja 01.02.2011