Dziś Szydłowiec jest małym miasteczkiem na południowych rubieżach Mazowsza, ale to miasto ma bardzo bogatą i interesującą historię. Przez całe wieki przeżywało złote lata pod władaniem najbogatszych i bardzo wpływowych rodzin Rzeczpospolitej - Szydłowieckich i Radziwiłłów.
Z czasów świetności zachował się pięknie wyremontowany zamek, przepiękny ratusz czy stary kościół św. Zygmunta. O dawnej historii miasta świadczy też jeden z najlepiej zachowanych kirkutów w Polsce, bo kiedyś ludność pochodzenia żydowskiego stanowiła większość mieszkańców tego miasteczka...

• Zamek Szydłowieckich  (fot.)  (fot.)  (fot.)
Zamek został wybudowany w latach 1470-1480 w miejscu dawnego grodu obronnego przez kasztelana żarnowskiego i radomskiego, Stanisława Szydłowieckiego. Składał się z dworu mieszkalnego, wieży bramnej i muru obronnego. Dojazd do zamku prowadził przez most zwodzony. W latach 1515-1517 syn Stanisława, Mikołaj Szydłowiecki, dokonał rozbudowy zamku. Wybudowano wówczas dwupiętrowe skrzydło wschodnie i dostosowano do niego już istniejący budynek. Od południa powstał mur kurtynowy łączący skrzydło wschodnie z wieżą bramną, wybrukowano również dziedziniec. W reprezentacyjnej części wschodniej urządzono loggię widokową. Wokół fosy założono ogród i zwierzyniec. Powstała w ten sposób wspaniała rezydencja magnacka w stylu renesansowym.
Po przejęciu zamku przez Radziwiłłów, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł dokonał gruntownej modernizacji zamku. Dobudowano od strony dziedzińca zewnętrzną klatkę schodową, rozbudowano loggię wschodniego skrzydła, dobudowano również narożne bastiony z balkonami widokowymi. Kolejni Radziwiłłowie wciąż upiększali i rozbudowywali zamek.
Upadek zamku rozpoczął się po sprzedaniu rezydencji przez ostatnią właścicielkę, Annę z Zamoyskich Sapieżynę, skarbowi Królestwa Polskiego. Od lat 30-tych XIX zamek systematycznie niszczał.
Po odzyskaniu niepodległości zamek został uznany za zabytek i rozpoczęto jego powolny remont. Po II wojnie światowej przeprowadzony gruntowny remont zamku zakończony dopiero w 1963 roku. W ostatnich latach zamek przeszedł kolejny remont i obecnie prezentuje się znakomicie. Zamek jest siedzibą Szydłowieckiego Centrum Kultury "Zamek" oraz unikatowego Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych  (fot.)  (fot.).
Zamek jest dwupiętrowy, trójskrzydłowy (dziedziniec od południa zamknięty jest murem), położony jest na planie nieco nieregularnego czworoboku. Budynek otynkowany jest na biało, kryty czerwoną dachówką, wybudowany z piaskowca. Skrzydło wschodnie położone jest na planie długiego prostokąta o wymiarach 55x14 m, skrzydło jest trzykondygnacyjne  (fot.). Skrzydło zachodnie łączy resztę zamku z wieżą bramną  (fot.). Część wschodnia skrzydła północnego to tak zwany dom gotycki, który pochodzi z pierwotnej budowli, następna część została dobudowana w czasach renesansu. Wieża bramna zbudowana jest na rzucie zbliżonym do kwadratu, podparta narożnymi szkarpami. Wieża zwieńczona jest kulą, na której usytuowany jest miedziany gryf  (fot.). Mur kurtynowy zamyka od południa dziedziniec  (fot.). Mur łączy wieżę bramną z budynkiem wschodnim, obecnie zachowane jest jedno wejście z kamiennym portalem.


• Ratusz  (fot.)  (fot.)
Zbudowany w latach 1602-1629 w stylu późnorenesansowym pośrodku Rynku Wielkiego. W 1809 roku został poważnie zdewastowany przez Austriaków, pojawiły sie nawet, na szczęście niezrealizowane, plany jego zburzenia i wybudowania nowego gmachu. Kolejne zniszczenia przynosła ratuszowi I wojna światowa. W 1945 ratusz został zbombardowany przez sowieckie lotnictwo mimo tego, że w mieście nie było już wojsk niemieckich i stacjonowała tu armia sowiecka. Na szczęście, mimo wielokrotnych zniszczeń, ratusz zawsze pieczołowicie odbudowywano.
Ratusz zbudowany jest na planie prostokąta i w każdym rogu posiada wieżyczkę zwieńczoną miedzianym hełmem. We wschodniej części umieszczona jest wysunięta na zewnątrz wieża, u dołu kwadratowa, u góry ośmioboczna  (fot.). Wieża sklepiona jest kopułą z sygnaturką. Poniżej znajduje się balkon i trzy zegary. Ozdobą ratusza jest renesansowa attyka, zakończona powtarzającymi się arkadowymi blendami i pilastrami. Na piętrach ratusza umieszczone są okna z kamiennymi obramieniami i gzymsami. Łukowate okna w attyce wybite zostały w XIX wieku.
Obecnie budynek jest siedzibą władz miejskich. Turystom umożliwiono wejście na ratuszową wieżę, skąd można podziwiać piękną panoramę miasta i okolic  (fot.).


• Kościół farny św. Zygmunta  (fot.)
Murowany kościół św. Zygmunta powstał około 1525 roku za czasów Mikołaja Szydłowieckiego w miejscu wcześniejszego drewnianego.
Kościół jest orientowany, murowany z miejscowego piaskowca. Składa się z trzyprzęsłowego prezbiterium oraz prostokątnej nawy. Od północy do prezbiterium przylega dwuprzęsłowa gotycka zakrystia i jednoprzęsłowy skarbczyk. Do nawy od południa przylega kaplica Najświętszej Marii Panny, zaś od północy kaplica św. Stanisława i kruchta. Na osi kościoła, od zachodu, do nawy przylega kruchta pochodząca z czasów przebudowy dokonanej przez Radziwiłłów. Mury kościoła opięte są skarpami, kościół obiegają gzymsy profilowane. Ceglane szczyty nawy zawierają blendy arkadowe oraz kamienne tarcze z herbami Mikołaja Szydłowieckiego. Wieżyczka z sygnaturką pochodzi z połowy XVIII wieku.
Wewnątrz kościoła zwracają uwagę kute w żelazie drzwi do zakrystii oraz portale zakrystii, skarbczyka i krucht. Prezbiterium jest sklepione gwiaździście. W ścianie prezbiterium znajduje się wykonana z czerwonego marmuru płyta nagrobna Mikołaja Szydłowieckiego. W kaplicy Najświętszej Marii Panny znajduje się zwornik z herbem Odrowąż oraz cztery narożne wsporniki z herbami Odrowąż, Abdank, Jastrzębiec i Trąby. W rogu nawy chrzcielnica z miejscowego piaskowca ufundowana przez Mikołaja Szydłowieckiego. Z przełomu XVI i XVII wieku pochodzą rysunki i napisy na zewnętrznych kamiennych ciosach prezbiterium i południowej ścianie nawy, które przedstawiają budowle świeckie i kościelne.
Obok kościoła na cmentarzu stoi pochodząca z XVI wieku dzwonnica.


• Pręgierze
Na Rynku Wielkim stoją dwa pręgierze. Pierwszy ma kształt kolumny z piaskowca o wysokości 2,5 m, stojącej na profilowanej bazie i zwieńczonej gzymsem. W połowie wysokości wykuto cztery płaskorzeźbione maszkarony z żelaznymi uchwytami dla skazańców, przedstawiające trzech satyrów oraz maskę kobiecą  (fot.). Pręgierz został wzniesiony w I połowie XVII wieku, a ostatni raz został użyty w 1788 roku. Pod koniec XIX wieku do pręgierza dodano podstawę i zwieńczono go kulą.
Drugi pręgierz to manierystyczna kolumna zwieńczona metalową galerią i ustawioną na niej figurą kobiety, symbolizującą pychę  (fot.). W miejskiej tradycji pręgierz ten zwany jest "Zośką".


• Rynek Wielki
Główny plac miasta. Wokół rynku, oprócz jego południowej pierzei, znajdują się kamienice z XIX i XX wieku. Większość kamienic posiada gzymsy oraz wjazdy na podwórza w postaci dużych półokrągłych bram.


• Kirkut
Cmentarz żydowski w Szydłowcu jest jednym z największych w Polsce. Powstał w II połowie XVII wieku. Obecnie znajduje się tu ponad 3000 macew, a powierzchnia kirkutu to około 1/3 jego dawnej wielkości. Groby pochodzą głównie z I połowy XX wieku, 20% nagrobków jest starszych, najstarsze pochodzą z lat 1831-1850.


• Pomnik Tadeusza Kościuszki  (fot.)
Najstarszy, zachowany w dawnym miejscu pomnik w Szydłowcu. Pomnik został wzniesiony w 1923 roku dzięki fundacji zarządu miasta. Na kolumnie znajduje się płyta w kształcie rozciągniętego krzyża z napisem "Naczelnikowi Narodu Polskiemu Tadeuszowi Kościuszce Szydłowianie 1920 r.".



-----------------------------------------------
Z szydłowieckim zamkiem związana jest taka oto legenda... W czasach kiedy właścicielami rezydencji byli Radziwiłłowie, drobny szlachcic zakochał się z wzajemnością w Elżbiecie Radziwiłłównie. Jak bywa w takich przypadkach rodzina dziewczyny zabroniła jej spotykać się z ukochanym. młody szlachcic zawarł wówczas pakt z diabłem zwanym Skalistym, bo spotkać go można było w lokalnym kamieniołomie. W zamian za cyrograf czart miał umożliwić mu spotkania z ukochaną z dala od jej rodziny. Czart miał potajemnie wyprowadzić Elżbietę z zamku zapomnianym, podziemnym korytarzem.
Plan był dobry i pewnie by się powiódł, gdyby nie olbrzymie stado nietoperzy zamieszkujące podziemny korytarz. Elżbieta tak przestraszyła się nietoperzy, że jej serce nie wytrzymało. Nikt już więcej nie zobaczył młodej Radziwiłłówny, a zrozpaczony młodzieniec całą winą obarczył diabła podejrzewając go o zdradę i rzucił na niego klątwę.
Podobno od tamtego czasu diabeł Skalisty krąży po zamku pod różnymi postaciami i usiłuje przekonać napotykanych ludzi, że jest niewinny. Legenda mówi, że jeśli uda mu się przekonać o swojej niewinności choć jedną osobę, klątwa przestanie działać...

06.2016

Na podstawie stron internetowych: Szydłowiec w Wikipedii i Oficjalna strona miasta.

Aktualizacja 12.06.2016