Dariusz Domagała - Zamek w Pszczynie

Pszczyński zamek miał wyjątkowo dużo szczęścia. Nie tylko ocalał z różnych wojennych zawieruch, ale zachowało się też prawie w całości jego historyczne wyposażenie.
Dzięki temu zwiedzając dziś zamek w Pszczynie możemy zobaczyć, jak na przełomie XIX i XX wieku wyglądała pełna przepychu książęcą rezydencja. A jest co oglądać :-)

Pszczyna Zamek

Pierwsze, udokumentowane informacje o murowanym zamku w Pszczynie pochodzą z I połowy XV wieku. Helena Korybutówna, żona księcia raciborskiego Jana II Żelaznego bratanica króla Władysława Jagiełły, wzniosła wówczas murowaną budowlę w stylu gotyckim składającą się z dwóch budynków z wieżami, połączonych murami. Całość otaczały wały ziemne i fosa z mostem zwodzonym. Zamek przeszedł chrzest bojowy w 1433 roku, kiedy nie uległ najazdowi husytów.
Do 1517 roku zamkiem władali książęta cieszyńscy, a kolejnym właścicielem został możnowładca węgierski Aleksy Thurzo. Utworzono wówczas Wolne Państwo Stanowe (obejmujące Pszczynę, Mikołów, Bieruń i Mysłowice) ze stolicą w Pszczynie. W 1548 roku właścicielem państwa pszczyńskiego zostaje biskup wrocławski Baltazar von Promnitz. W rękach rodziny Promnitz Pszczyna wraz z okolicami pozostaje do 1765 roku.
W II połowie XVI wieku Promnitzowie przebudowali zamek w stylu renesansowym. W wyniku przebudowy powstała trójkondygnacyjna budowla na planie nieregularnego czworoboku, składająca się z dwóch skrzydeł mieszkalnych (wschodniego i zachodniego). Budynki połączone były murami (północnym i południowym). W północnym skrzydle znajdowała się masywna, obronna wieża, a w południowo-wschodnim narożniku znajdowała się niższa wieża z przejazdową bramą na dziedziniec. Od strony wewnętrznego dziedzińca mur północny oraz fasady budynków posiadały trójkondygnacyjne krużganki. W 1687 roku na miejscu drewnianej strażnicy wzniesiono nowy murowany budynek zwany Bramą Wybrańców, który zachował się do dnia dzisiejszego (fot.). Był to główny wjazd na zamkowy dziedziniec, strzeżony przez doborowych żołnierzy zwanych "wybrańcami". W latach 1704-1707 na zamku często gościł wybitny kompozytor barokowy Georg Philipp Telemann, kapelmistrz na dworze Promnitzów w Żarach. W 1734 roku, w wyniku przebudowy w stylu barokowym, wzniesiono nowe skrzydło północne, niestety w 1737 roku zamek poważnie ucierpiał w wyniku wielkiego pożaru - nowe skrzydło spłonęło doszczętnie, a skrzydło zachodnie częściowo się zawaliło. Po 1737 roku nastąpiła kolejna przebudowa zamku wymuszona pożarem. Nowa, dwukondygnacyjna budowla składała się z trzech skrzydeł w kształcie podkowy otwartych w kierunku rynku miejskiego.
W latach 1765-1846 właścicielami zamku byli książęta Anhalt-Köthen-Pless, którzy przekształcili zwierzyniec w park i wznieśli kolejne budowle. Powstała wtedy tzw. Ludwikówka w stylu klasycystycznym położona na północnym skraju parku.
Po wygaśnięciu książęcej linii Anhaltów Köthen-Pless, zamek przejął Jan Henryk X, hrabia von Hochberg, który w 1850 roku otrzymał tytuł księcia von Pless, przekazywany odtąd najstarszemu synowi z rodu. W latach 1855-1907 właścicielem zamku był książę Jan Henryk XI. Pełnił on na dworze berlińskim godność cesarskiego Wielkiego Łowczego, a Pszczyna była w tym czasie wielokrotnie odwiedzana przez niemieckich cesarzy i królów pruskich. W latach 1870-1876 dokonano kolejnej przebudowy rezydencji na podstawie projektu francuskiego architekta Aleksandra Hipolita Destailleura. Zamek uzyskał wówczas obecny wygląd (fot.) (fot.) (fot.). Elewacjom zamku nadano kostium architektury francuskiej z XVII wieku, od strony miasta dobudowano westybul z trójbiegową klatką schodową, powstała też monumentalna sala jadalna z dwoma XIX-wiecznymi ogromnymi lustrami. Kolejnym właścicielem zamku, w 1907 roku, został książę Jan Henryk XV, którego żoną była słynna Maria Teresa Oliwia Cornwallis-West, zwana Daisy (Stokrotka).
Podczas I wojny światowej, w latach 1914-1917, zamek był cesarską Wielką Kwaterą Główną i siedzibą sztabu wojsk niemieckich. Po zakończeniu wojny, w wyniku przeprowadzonego na Górnym Śląsku plebiscytu i III powstania śląskiego, Pszczynę włączono w skład odrodzonego państwa polskiego, a sam zamek pozostał w rękach Hochbergów.
W czasie II wojny światowej i po wkroczeniu Armii Czerwonej zamek i całe jego wyposażenia szczęśliwie ocalało. Już rok po zakończeniu wojny, 9 maja 1946 roku, zamek został udostępniony do zwiedzania. W latach 60-tych i 70-tych XX wieku przeprowadzono gruntowny remont zamku i utworzono Muzeum Wnętrz Zamkowych.
W 1995 roku, w ramach kolejnego generalnego remontu odtworzono oryginalny wygląd wnętrz zamkowych z czasów Hochbergów. Zrekonstruowano również apartamenty cesarskie z okresu I wojny światowej. Obecnie około 80% wyposażenia wnętrz jest oryginalne, w kształcie z przełomu XIX i XX wieku.
W 1995 roku organizacja Europa Nostra z siedzibą w Hadze, zajmująca się ochroną europejskiego dziedzictwa kulturowego i środowiska naturalnego, przyznała muzeum na zamku w Pszczynie dyplom honorowy "za pieczołowite odtworzenie wnętrz zamku z ich wyposażeniem, oparte na wnikliwych historycznych badaniach, które przywróciły blask początku XX wieku".

Zwiedzanie zamku -

Parter

Korytarz zachodni

To dawne, zamurowane krużganki zamku renesansowego. Korytarz pełnił rolę antykamery, gdzie petenci oczekiwali na posłuchanie u cesarza. Na ścianach zawieszone trofea myśliwskie.

Gabinet cesarza Wilhelma II (fot.)

W gabinecie kominek ozdobiony gzymsem wspieranym przez atlantów i neobarokowy stół, przy którym pracował cesarz Wilhelm II.

Sypialnia cesarza Wilhelma II (fot.)

Neobarokowe łoże z baldachimem. W boazerii drzwi prowadzące do łazienki.

Garderoba cesarza Wilhelma II

W garderobie dwie szafy z II połowy XVIII wieku na mundury i bieliznę cesarza oraz piec kaflowy.

Salon dębowy (fot.)

Był pokojem narad, w którym cesarz wraz ze swoim sztabem podejmował decyzje dotyczące działań wojennych. W salonie ciężkie, potężne stoły.

Sypialnia cesarzowej Augusty Wiktorii

Łoże częściowo osłonięte parawanem, piękny, kaflowy piec.

Westybul i klatka schodowa

Westybul powstał podczas ostatniej przebudowy zamku na wzór tzw. schodów królowej w pałacu królewskim w Wersalu. Na początku klatki schodowej dwie metalowe, złocone latarnie, a następnie po prawej stronie dwie ogromne (około 2m) wazy ceramiczne. Trzecia waza, po lewej stronie, wykonana z zielonego serpentynitu jest kopią tzw. wazy Warwicka ze starożytnego Rzymu, wydobytej z dna jeziora w Tivoli.
Na pierwsze piętro prowadzą trójbiegowe schody z kamienną balustradą (fot.). Na poziomie pierwszego piętra wisi gobelin z I połowy XVII wieku przedstawiający Amazonki żegnające synów, którzy udają się na poszukiwanie swoich ojców (fot.). Gobelin był darem carycy Katarzyny II dla księcia Fryderyka Erdmanna Anhalt-Kothen, pierwszego właściciela Pszczyny z rodu Anhaltów. Wielka latarnia westybulu zawieszona jest na linie, która umożliwiała jej opuszczanie w celu zaświecenia gazowych lamp (fot.).

I piętro

Korytarz (Galeria lustrzana)

Korytarz zdobią wielkie, kryształowe lustra i obrazy. Wśród obrazów m.in. dwa duże portety księżnej Daisy.

Salon księżnej Daisy

Wnętrze w stylu klasycystycznym. Szafki w kształcie piramid z przełomu XVIII i XIX wieku. Nad kominkiem portret syna księżnej, Aleksandra.

Przedpokój

W przedpokoju dwie szafy na ubrania, szafa z bronią, stół do gry w karty.

Gabinet księcia Jana Henryka XV (fot.)

W gabinecie potężne neorenesansowe sklepienia z lunetami. Kamienny kominek, stoły, fotele, krzesła i skrzynie z XIX wieku. Ściany dekorowane boazeriami z ciemnego drewna. Na ścianach liczne trofea myśliwskie oraz żyrandol z rogów jelenich z herbem Hochbergów.

Sypialnia księcia Jana Henryka XV

Ściany komnaty wyłożone malowaną tapetą z XIX wieku. W wyposażeniu sekretarzyk, krzesło angielskie z XVIII wieku, umywalka z lustrem i marmurowym blatem. Obok łóżka parawan z XIX wieku z barwnego, malowanego kurdybanu.

Przedpokój myśliwski

W przedpokoju mnóstwo trofeów myśliwskich z m.in. spreparowanym wilkiem, ciosem słonia afrykańskiego, czaszką bawoła, porożem koziorożca.

Salon narożny (fot.)

Pełnił funkcję pokoju bilardowego. Ściany wyłożone boazerią zdobioną złoconymi neorokokowymi ornamentami. W salonie m.in. biurko w stylu Ludwika XV oraz zegar, który oprócz czasu pokazuje również dni tygodnia, miesiące i fazy księżyca.

Biblioteka (fot.)

Ściany wyłożone orzechową boazerią i pokryte bogatą sztukaterią. Wśród książek na uwagę zasługuje Biblia Marcina Lutra z 1708 roku, wydanie Historii Polski Jana Długosza z początku XVIII wieku oraz Atlas Śląska z 1750 roku.

Salon wielki (fot.)

Jedno z reprezentacyjnych pomieszczeń zamku. W boazerię salonu wprawiono duże obrazy olejne przedstawiające różne sceny rodzajowe. Obrazy pochodzą z pracowni Dircka Dalensa III. Na podłodze rozłożone kobierce wschodnie z XVIII i XIX wieku. Salon oświetla 48-świecowy, kryształowy żyrandol (fot.).

Salon zielony (fot.)

Salon posiada bogatą dekorację sztukatorską ze złoconymi elementami. Na suficie plafon z bawiącymi się szarfą amorkami. Na ścianach portrety Anhaltów i Hochbergów.

Sypialnia żółta (fot.)

Białe, złocone łóżko w stylu biedermeier z początku XIX wieku ze zrekonstruowanym baldachimem. Przed kominkiem meble w stylu Ludwika XVI.

Łazienka (fot.)

Wielkie, ścienne szafy garderobiane, umywalnia z marmurowym blatem, porcelanowa wanna, okrągły, kaflowy piec z końca XVIII wieku oraz angielska toaleta z początku XX wieku.

Pokój gościnny książąt Reuss (fot.)

Na ścianie papierowa, malowana w kolorowe kwiaty tapeta z XIX wieku, komoda, intasjowany sekretarzyk z połowy XVIII wieku. W narożniku kominek z czerwonego marmuru. Ponadto metalowe łoże ze skórzanym parawanem, umywalka z kompletem naczyń toaletowych.

Sala lustrzana (fot.)

Jedno z najbardziej reprezentacyjnych pomieszczeń na zamku. Dwukondygnacyjna sala oświetlona jest trzema oknami o wysokości 7,5 m. Od strony korytarza odpowiadają im przeszklone drzwi, nad którymi umieszczono balkony z balustradami z kutego żelaza. Nazwa sali pochodzi od dwóch ogromnych luster (każde ma 14 m² powierzchni), które zostały wyprodukowane w Paryżu. Sklepienie pokrywa iluzjonistyczne malowidło przedstawiające otwartą przestrzeń nieba. Poniżej sufitu, w przestrzeniach między oknami i balkonami, umieszczono olejne obrazy z alegorycznymi przedstawieniami pór roku i miesięcy. Na suficie zawieszono pięć kryształowych żyrandoli (fot.).

II piętro

Galeria myśliwska (fot.)

Na podłodze skóra niedźwiedzia upolowanego w lasach pszczyńskich, obok wypchany żubr z Puszczy Białowieskiej. Oprócz tego trofea myśliwskie i obrazy o tematyce łowieckiej.

Salon muzyczny (fot.)

W salonie fortepian z Głogówka, na którym miał grać Ludwig van Beethoven.

Salon empirowy (fot.)

W salonie meble w stylu Davida Roentgena, niemieckiego ebenisty pracującego dla Ludwika XVI. Biurko w salonie posiada sekretne wewnętrzne szufladki, otwierane przez wciskanie sterczynek.

Jadalnia

Znajduje się tu m.in. kredens i postument wykonane przez Georga Klimta.

Sypialnia

Wolutowa kołyska, dwa empirowe łóżka.

Zbrojownia (fot.)

Ulokowana w gotyckich piwnicach zamku. Zbiory przedstawiają europejskie i orientalne uzbrojenie począwszy od XVI do początku XX wieku. Prezentowana jest broń sieczna, ręczna broń palna, broń myśliwska, miecze katowskie, kusze, zbroje rycerskie.

Po zwiedzaniu zamku warto przespacerować się po przepięknym parku otaczającym zamek. Park ma powierzchnię 156 ha i składa się z trzech części:

Park Zamkowy

Stanowi główną, środkową część założenia parkowego. Powstał prawdopodobnie w II połowie XVIII wieku i ma powierzchnie 48 ha (fot.) (fot.) (fot.). Na terenie parku warto zobaczyć m.in.: kapliczkę "Bądź wola Twoja" (fot.) z XVIII wieku z obrazami olejnymi "Matka Boska z Dzieciątkiem" i "Zdjęcie z krzyża", groby Hochbergów (Jana Henryka XV i jego syna Bolka) (fot.), herbaciarnię z XIX wieku, piwnicę lodową, groby Anhaltów (fot.), pałacyk "Ludwikówka", bramę chińską i domek ogrodnika.

Park Dworcowy

Główną atrakcją parku jest Skansen "Zagroda Wsi Pszczyńskiej". Skansen został utworzony w 1975 roku i zajmuje powierzchnię 2 ha na której zgromadzono kilkanaście obiektów architektury drewnianej Ziemi Pszczyńskiej (fot.) (fot.) (fot.). Najstarszym zabytkiem jest spichlerz dworski z Czechowic z 1784 roku.

Dzika Promenada (Zwierzyniec)

W tej części parku znajduje się Pokazowa Zagroda Żubrów w Pszczynie o powierzchni około 10 ha, gdzie oprócz żubrów możemy spotkać także muflony, jelenie, sarny i daniele.

Po spacerze po parku możemy jeszcze zajrzeć do kompleksu Stajni Książęcych (fot.), gdzie można zobaczyć ekspozycję "Na łów, na łów, towarzyszu mój!" poświęconą lasom pszczyńskim, żyjącej w nich zwierzynie, polowaniom oraz personelowi łowieckiemu. Wystawa prezentuje broń myśliwską, trofea myśliwskie, archiwalne fotografie i dokumenty ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Pszczynie. Prezentowane są również zabytkowe pojazdy konne ze zbiorów muzeum na zamku w Łańcucie.

Wstęp na zamek jest płatny, zwiedzanie indywidualne.

Pszczyna leży w Kotlinie Oświęcimskiej nad rzeką Pszczynką na terenie historycznego Górnego Śląska. Jest siedzibą powiatu pszczyńskiego i liczy około 25000 mieszkańców.
Przez Pszczynę przebiega droga krajowa nr 1. Miasto leży w odległości około 21 km na północ od Bielska-Białej i w odległości około 40 km na południe od Katowic.

-----------------------------------------------

Pszczyna to nie tylko zamek Hochbergów. W pobliżu kompleksu zamkowego znajduje się zabytkowa starówka, której centralnym punktem jest otoczony kamieniczkami rynek (fot.) z ratuszem (fot.), kościołem ewangelicko-augsburskim (fot.) i ławeczką księżnej Daisy (fot.). Tuż obok możemy zobaczyć również kościół Wszystkich Świętych, a przy ulicy Piastowskiej Muzeum Prasy Śląskiej.

05.2015

Na podstawie stron internetowych: Oficjalna strona zamku w Pszczynie oraz Zamek w Pszczynie w Wikipedii oraz wydawnictwa Pszczyna. Perła Górnego Śląska opublikowanego przez Amistad sp. z o.o. w 2009 roku we współpracy z Urzędem Miejskim w Pszczynie oraz Agencją Rozwoju i Promocji Ziemi Pszczyńskiej sp. z o.o.

Aktualizacja 31.05.2015