Dariusz Domagała - Park Mużakowski

Wyobrażacie sobie park o powierzchni 700 ha? To całkiem pokaźny kawałek zieleni, dla porównania warszawskie Łazienki mają około 76 ha. Spacer po takim parku zajmuje praktycznie cały dzień, a tak olbrzymi jest właśnie Park Mużakowski, dawna posiadłość księcia von Pückler-Muskau.
Park leżący dziś po obu stronach granicy polsko-niemieckiej, po wielu latach zapomnienia i zaniedbania spowodowanych sytuacją geopolityczną, znów odzyskuje dawny blask. Warto zarezerwować sobie cały dzień, a najlepiej od razu dwa dni, aby odwiedzić pięknie odnowiony Stary i Nowy Zamek po stronie niemieckiej, z Parku Na Tarasach po stronie polskiej podziwiać wspaniałe widoki, a po obu stronach granicy przespacerować się nad leniwie płynącą Nysą Łużycką.

Łęknica - Bad Muskau Park Mużakowski

Założycielem parku był książę Hermann Ludwig Heinrich von Pückler-Muskau, który w 1811 roku odziedziczył posiadłość w Muskau, czyli zamek wraz z otaczającym go parkiem położonym nad Nysą. W maju 1815 roku książę ogłosił mieszkańcom Muskau zamiar przekształcenia siedziby i jej otoczenia w park krajobrazowy.
W realizacji projektu brali udział: John Adey Repton, syn i współpracownik Humphryego Reptona, uznawanego za autorytet w dziedzinie ogrodów krajobrazowych oraz architekt Karl Friedrich Schinkel, autor wielu projektów architektury parkowej i przebudowy głównych budynków rezydencji. W sprawach ogrodniczych decydujący głos miał Jacob Heinrich Rehder. Prace prowadzono w latach 1815-1845. Z pierwotnej koncepcji obejmującej 750 ha zrealizowano część zajmującą około 250 ha. Wystawny tryb życia i liczne podróże księcia Pücklera oraz wysokie koszty realizacji projektu parku spowodowały problemy finansowe, w efekcie czego książę zmuszony był w 1845 roku sprzedać swoje dobra.
W 1846 roku właścicielem dóbr w Muskau został książę Fryderyk Niderlandzki, syn późniejszego króla niderlandzkiego Wilhelma I. Książę kontynuował prace przy parku. Wzniesione przez Pücklera obiekty drewniane zastąpiono murowanymi. W ten sposób nową formę uzyskały mosty przez Nysę: Podwójny i Angielski, a także trzy mosty parkowe: Most Królewski, Wiadukt przy Górze Pana i Most Arkadowy. Przeprowadzono także szeroko zakrojone prace przy Starym i Nowym Zamku, a także Domu Kawalerskim, które uzyskały neorenesansowy wygląd. We wschodniej części parku powstało arboretum, w którym znajdowało się prawie 3000 gatunków roślin drzewiastych i krzewiastych. Autorami przebudowy byli architekci: Hermann Wentzel i Maximilian Strasser. Nad sprawami ogrodniczymi wciąż czuwał Jacob Heinrich Rehder, a po jego śmierci Eduard Petzold.
Po śmierci Fryderyka Nidelandzkiego, w 1881 roku, właścicielem Muskau został hrabia Traugott Heinrich von Arnim, dyplomata i wieloletni osobisty sekretarz kanclerza Bismarcka. Rodzina von Arnim pozostawała właścicielami tych terenów aż do 1945 roku. W tym czasie, w miejscu przeznaczonym przez Pücklera na wzniesienie kaplicy grobowej, postawiono Mauzoleum. Budowla powstała dla zmarłej żony Traugotta von Arnim, Laury. Na początku XX wieku przebudowano zamkowy folwark. Starsze budowle zastąpiono nowym kompleksem budynków gospodarczych utrzymanych w stylu neorenesansowym. Rozbudowano i zmodernizowano również pałac. W 1901 roku w centralnym punkcie założenia parkowego postawiono pomnik zwany Kamieniem Pücklera (fot.). Był to swoisty wyraz uznania dla twórcy parku.
W czasie II wojny światowej zarówno park jak i wiele bydynków, w tym główna rezydencja Nowy Zamek, uległy poważnemu zniszczeniu. Kolejnym ciosem było ustanowienie polsko-niemieckiej granicy na Nysie Łużyckiej, co spowodowało podział parku. Po stronie niemieckiej pozostały główne budynki, Nowy i Stary Zamek, Park Zamkowy, Park Górski oraz Uzdrowisko, co stanowiło około 1/3 całości majątku. W 1953 roku utworzony został zarząd parku po stronie niemieckiej, a w 1955 roku park uznano za zabytek. W 1965 roku przystąpiono do odbudowy Starego Zamku, w którym urządzono m.in. muzeum. Dom Kawalerski rozbudowano i przeznaczono na sanatorium. Sanatorium dla dzieci powstało też w Parku Górskim.
Po stronie polskiej, na wschodnim brzegu Nysy powstało nowe miasteczko, Łęknica, której częścią stał się park. Większość parku włączono do Gospodarstwa Lasów Państwowych. Pod koniec lat 50-tych XX wieku pojawiła się inicjatywa ochrony parku. Dzięki naukowcom z ośrodka w Kórniku znaczną część założenia parkowego wyłączono z użytkowania leśnego i uznano za "park o specjalnym charakterze", dzięki czemu przeprowadzano tu tylko ograniczone zabiegi pielęgnacyjne. Park powoli popadał w zapomnienie i poza niewielkimi fragmentami nie został przekształcony.

W końcu lat 80-tych XX wieku rozpoczął się projekt konserwatorski realizowany wspólnie przez Narodowy Instytut Dziedzictwa po stronie polskiej oraz Fundację Parku Księcia Pücklera w Bad Muskau, instytucję Ministerstwa Finansów Saksonii, po stronie niemieckiej. Od 2005 roku nad pracami czuwa Międzynarodowa Rada Konserwatorska.
Po stronie niemieckiej w 1994 roku odrestaurowano Oranżerię (fot.) i przystąpiono do porządkowania jej otoczenia. W latach 1995-2000 odrestaurowano zabudowania mieszkalne i gospodarcze folwarku zamkowego (fot.) (fot.). W 1995 roku przystąpiono do zabezpieczenia i częściowej odbudowy Nowego Zamku. W odrestaurowanym skrzydle zachodnim umieszczono stałą wystawę poświęconą historii parku oraz punkt informacyjny. Odbudowano również nawierzchnie dróg oraz poddano konserwacji drobne elementy architektoniczne.
Po stronie polskiej uregulowano przede wszystkim sytuację własnościową oraz objęto park ochroną prawną. Odtworzono wnętrza parkowe w Parku na Tarasach, przywrócono jedno z ważniejszych powiązań widokowych między oboma częściami parku - z tarasu Mauzoleum w kierunku Nowego Zamku. Przeprowadzono konserwację obiektów architektonicznych: Mostu Królewskiego oraz Mostu Arkadowego i aranżację na tarasie Mauzoleum nawiązującą do niezachowanej budowli. Zabezpieczono relikty zespołu Domu Angielskiego i odtworzono jeden z pawilonów. W Parku na Tarasach odtworzone zostały drogi i ścieżki parkowe łączące najważniejsze punkty kompozycji parkowej. Wspólnie ze stroną niemiecką odbudowano historyczny Most Podwójny na Nysie Łużyckiej (2003-2004) oraz Most Angielski (2011).
Rewaloryzacja Parku Mużakowskiego została uhonorowana nagrodami: nagrodą honorową UNESCO im. Meliny Mercouri w 1998 roku i nagrodą Europejskiej Fundacji Kultury "Pro Europa" w 2002 roku. W maju 2004 roku polska część parku została uznana za Pomnik Historii. W lipcu tego samego roku park został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.

Podział Parku Mużakowskiego:

Część niemiecka (206 ha)

Park Zamkowy

W parku znajdują się trzy główne budynki: Stary Zamek (fot.) (fot.), Nowy Zamek (fot.) (fot.) (fot.) i Dom Kawalerski (fot.). W Nowym Zamku, oprócz informacji turystycznej, znajduje się wystawa poświęcona założycielowi parku, księciu Hermannowi von Pückler-Muskau. Można również wejść na wieżę skąd rozciąga się ładny widok na park (fot.). Wstęp na wystawę i na wieżę jest płatny.
W otoczeniu głównych budynków rozciągają się ogrody kwiatowe: Ogród Zamkowy, Ogród Niebieski i Ogród Pana. Przez Park Zamkowy przepływa Nysa Hermanna, sztuczne odgałęzienie Nysy, zaprojektowane przez Pücklera i noszące jego imię. Rzeka dwukrotnie rozlewa się w malownicze jeziora: Lucie, nazywane również Stawem Zamkowym, i Jezioro Dębów (fot.). Nysę Hermana urozmaicają liczne wodospady i mostki (fot.).

Park Górski

Położony jest na wysokim tarasie nadzalewowym ponad miasteczkiem Bad Muskau i Parkiem Zamkowym, z którym połączony jest drogą parkową. Północna część parku ma charakter promenady z drogą nazywaną Drogą Górną lub Panoramiczną, biegnącą skrajem tarasu z widokami na Bad Muskau i Nowy Zamek (fot.). Południowa część parku zajmuje wierzchowinę, zbocza i teren u podnóża tarasu. Na południowym krańcu parku znajdują się pozostałości Winnicy z małym stawem, domkiem winnika i śladami tarasów, na których uprawiano winorośl.

Park Zdrojowy

Położony u podnóża Parku Górskiego. Dawniej składał się z trzech części: centralnego placu, przy którym znajdował się m.in. zajazd dla kuracjuszy, ogrodu kwiatowego przy pijalni i ogrodu w typie orientalnym.

Część polska (522 ha)

Park Na Tarasach

Obejmuje środkową część parku z łąkami w dolinie Nysy i dwoma tarasami rzecznymi o wysokości dochodzącej do 50 m ponad poziom rzeki. Znajdują się tu dwa mosty łączące obie części parku: Most Podwójny (fot.) i Most Angielski (fot.) (fot.). W Parku Na Tarasach dominują duże wnętrza parkowe wypełnione łąkami. Wzdłuż tarasów rzecznych rozlokowane są budowle parkowe lub miejsca, w których się one znajdowały. Z wielu miejsc rozciągają się piękne widoki na leżącą w dole Nysę i Nowy Zamek po stronie niemieckiej (fot.) (fot.). Kilka dróg i ścieżek ma własne nazwy: Droga i Ścieżka Helminy, Ścieżka Słowika, Ścieżka Sary, Droga Klementyny. W parku znajdują się trzy mosty, które łączą brzegi wąwozów: Most Królewski (z cegły, wsparty na trzech arkadach, z ażurową balustradą z piaskowca) (fot.), Most Arkadowy (wsparty na pięciu arkadach) (fot.) oraz Wiadukt (z charakterystycznym otworem bramnym wykrojonym ostrołukowo) (fot.) (fot.).

Arboretum

Założone w latach 1857-1867 przez ogrodnika Eduarda Petzolda i jego kuzyna, dendrologa Georga Kirchnera. Posiadało jedną z największych kolekcji roślin drzewiastych w Europie na powierzchni ponad 50 ha.
Pod koniec XIX wieku zaprzestano pielęgnacji roślin w arboretum, a na początku XX wieku wycięto część drzewostanu pod pole golfowe, co spowodowało zniszczenie kolekcji.

Park górny

Na ogrodzonym, 20 ha terenie w pobliżu Wiaduktu, znajdowała się tzw. Szkółka. Tutaj gromadzono i rozmnażano materiał roślinny, przygotowując go do wysadzenia na docelowe miejsce.
Obecnie większą część terenu zajmują drzewa owocowe, wprowadzane tu prawdopodobnie od początku wieku XX aż do II wojny światowej. Na wschód od Szkółki znajduje się zarastający zbiornik wodny o nazwie Jezioro Skowronków.
Pomiędzy Parkiem na Tarasach, Polami Bronowickimi a szkółkami znajduje się Bażantarnia, obszar o powierzchni 30 ha porośnięty zwartym drzewostanem. Pückler planował tu mały tor wyścigowy, który jednak nigdy nie powstał. W czasach późniejszych na części terenu prowadzono hodowlę bażantów. Znajduje się tu zanikające Jezioro Topól.

Park zewnętrzny

Obejmuje tereny przyłączone do parku krótko przed sprzedażą swoich dóbr przez Pücklera. W efekcie jego kształt kompozycyjny został ledwie zarysowany.

Wstęp do Parku Mużakowskiego jest bezpłatny. Park można również zwiedzać na rowerach, płynąc kajakami czy podczas przejażdżki bryczką.

Park Mużakowski (polska część) leży na terenie miejscowości Łęknica, w powiecie żarskim, województwie lubuskim. Część niemiecka znajduje się na terenie miejscowości Bad Muskau (Mużaków) (fot.) (fot.) w kraju związkowym Saksonia. Między miastami Łęknica i Bad Muskau funkcjonuje przejście graniczne.
Łęknica leży w odległości około 36 km na południowy zachód od Żar i w odległości około 80 km na południowy zachód od Zielonej Góry. W Łęknicy rozpoczyna się droga krajowa nr 12 (Łęknica - Dorohusk-Berdyszcze).

07.2017

Na podstawie stron internetowych: Park Mużakowski w Wikipedii i Oficjalna strona Parku Mużakowskiego.

Aktualizacja 29.07.2017