Dariusz Domagała - Muzeum Kultury Ludowej w Osieku

Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nie jest zbyt wiekim skansenem. W porównaniu ze skansenami w Radomiu, Tokarni czy Sanoku, jest wręcz bardzo małe. Ciekawa jest jednak historia powstania muzeum, bowiem historia skansenu rozpoczyna się od prac archologicznych, które zaowocowały odkryciem starego cmentarzyska.
Powstał plan utworzenia rezerwatu, który później rozszerzono o ekspozycję etnograficzną. I tak możemy dziś pospacerować po starej wsi z Krajny, Puszczy Noteckiej i Pałuk :-)

Osiek nad Notecią Muzeum Kultury Ludowej

W latach 70-tych XX wieku na terenie obecnego skansenu prowadzono prace archeologiczne w wyniku których odkryto cmentarzysko z pochówkami od od wczesnej epoki żelaza do czasu wpływów rzymskich. Powstała wówczas koncepcja utworzenia w tym miejscu rezerwatu archeologicznego. Ostatecznie podjęto decyzję o budowie pawilonów archeologicznych i dodatkowo utworzeniu ekspozycji etnograficznej prezentującej dawne życie wsi po obu stronach Noteci. Pierwszy obiekt powstał w latach 1976-1977, była to chata podcieniowa z budynkiem gospodarczym w typie budownictwa krajeńskiego.
W 1979 roku, decyzją wojewody pilskiego, skansen w Osieku został podporządkowany Muzeum Okręgowemu w Pile i stał się jego oddziałem. Od 1992 roku skansen fukcjonuje pod nazwą Muzeum Kultury Ludowej. Skansen zajmuje powierzchnię 13 ha i prezentuje 28 obiektów z północnej Wielkopolski z obszaru środkowego dorzecza Noteci i trzech krain: Krajny, Pałuk i Puszczy Noteckiej. Najstarsze obiekty pochodzą z połowy XVIII wieku, najmłodsze z początku XX wieku. Obiekty skansenu tworzą wieś typu owalnicowego. Docelowo w Muzeum Kultury Ludowej w Osieku ma się znaleźć 38 zabytkowych obiektów budownictwa wiejskiego.
W prezentowanych obiektach utworzono stałe wystawy prezentujące wnętrza od końca XIX do lat 60-tych XX wieku. Są to m.in.: warsztat wiejskiego stolarza, wiejska szkoła, karczma czy chałupa rybaka. W skansenie organizuje się wiele imprez etnograficznych i archeologicznych.

Obiekty prezentowane na terenie skansenu:

Chałupa z Lipki

Z 1843 roku z północnej Krajny. Chałupa zrębowa z dwuspadowym dachem krytym trzciną, układ wnętrz dwutraktowy.

Remiza strażacka z Błękwitu

Z początku XX wieku. Budynek murowany, zrekonstruowany. Dach dwuspadowy kryty dachówka z drewnianą wieżą szkieletową, szalowaną deskami. Wewnątrz prezentowane są dwa wozy strażackie z początku XX wieku (fot.) (fot.), kolekcja hełmów, sprzęt pożarniczy (pompy, prądownice, pasy bojowe, toporki) oraz unikatowa pochodnia strażacka z przełomu XVIII i XIX wieku.

Chałupa i stodoła z Marylina (fot.)

Z lat 60-tych XIX wieku z Puszczy Noteckiej. Budynki zrębowe. Chałupa pierwotnie jednotraktowa, obecny układ wnętrz z początku XX wieku. Stodoła z jednym klepiskiem, dwoma sąsiekami i wydzieloną paszarnią.

Chałupa z Głubczyna (fot.)

Z końca XVIII wieku z Krajny. Budynek z podcieniem narożnym, szkielet drewniany z wypełnieniem szachulcowym, gliniana polepa, ceglany komin z piecem chlebowym.

Chałupa i budynek gospodarczy z Dźwierszna Wielkiego (fot.)

Z końca XVIII wieku. Chałupa zrębowa z pełnym czterosłupowym podcieniem szczytowym. Do chałupy przylega stajnia z oborą. W środku budynku gospodarczego znajduje się brama wjazdowa do zagrody z zachowaną furtą dla pieszych.

Chałupa z Przytarni

Z końca XVIII wieku z pogranicza krajeńsko-kaszubskiego. Chałupa podcieniowa, wąskofrontowa, o konstrukcji zrębowej, pierwotnie jednoizbowa. Wewnątrz odtworzony układ pomieszczeń: sień, kuchnia, komora i izba.

Chałupa z Dźwierszna Wielkiego (fot.)

Z 1826 roku z Krajny. Budynek konstrukcji szkieletowej, szerokofrontowy, ściany z muru pruskiego. Układ pomieszczeń, urządzenia ogniowe i wystrój z okresu międzywojennego. Wewnątrz zaprezentowano wiejską jednoklasową szkołę i mieszkanie dla nauczyciela (fot.).

Chałupa z Przysieczyna (fot.)

Z końca XVIII wieku z Pałuk. Chałupa z "białą" i "czarną" izbą. Wewnątrz szerokiego komina otwarte, letnie palenisko. W kuchni i sieni frontowej małe okienka charakterystyczne dla XVIII wieku.

Chałupa i stodoła z Dzierżążna Wielkiego (fot.)

Z 1834 roku. Ściany chałupy z muru pruskiego, układ pomieszczeń: cztery izby i mała, narożnikowa komora. Stodoła szalowana deskami.

Zagroda "poniatowska" z Czajcza (fot.)

Z lat 30-tych XX wieku z Krajny. Zagroda projektowana przez profesjonalnych architektów miała łączyć ludową tradycję budowlaną z wygodą i niskimi kosztami budowy. W skład zagrody wchodzi dom, stodoła i chlewik. Budynki drewniane. Chałupa z podcieniem narożnym, dachy kryte gontem.

Chałupa z Kałądka (fot.)

Z połowy XIX wieku z Puszczy Noteckiej. Chałupa podcieniowa, o konstrukcji sumikowo-łątkowej, kryta dachówką. Wystrój wnętrza z okresu międzywojennego, mieszkanie bogatego chłopa: trzy izby, kuchnia, sień i komora.

Wiatrak paltrak z Żelic (fot.)

Z II połowy XIX wieku z Pałuk. Wiatrak rolkowy, konstrukcja drewniana, szkieletowa, szalowana. Trzy kondygnacje użytkowe i trzy złożenia kamieni młyńskich.

Wiatrak koźlak z Chojna (fot.)

Z 1865 roku z Pałuk. Wiatrak konstrukcji drewnianej, szkieletowej, szalowanej. Dwie kondygnacje użytkowe, jedno złożenie kamieni młyńskich.

Wiatrak holender z Gromadna (fot.)

Z lat 90-tych XIX wieku z Krajny. Wiatrak z obrotowym dachem, czterokondygnacyjny. Konstrukcja drewniana posadowiona na fundamencie, kryta gontem.

Kuźnia z Kamiennika

Z końca XVII wieku z Puszczy Noteckiej. Obiekt zrekonstruowany. Połowa murowana, połowa drewniana, zrębowa. Wewnątrz wyposażenie warsztatu kowalskiego z okresu międzywojennego.

Tartak z okolic Wyrzyska (fot.)

Z lat 30-tych XX wieku z Krajny. Dach kryty deskami, urządzenia tartaczne wyprodukowane przed II wojną światową w Bydgoszczy.

Chałupa z Kościerzyna Wielkiego (fot.)

Z początku XIX wieku z Krajny. Budynek szerokofrontowy, ściany z muru pruskiego.

Kościół z Lasek Wałeckich (fot.) (fot.)

Z II połowy XVII wieku. Budowla salowa bez wyodrębnionego prezbiterium. Drewniana wieża od frontu zwieńczona jest smukłym, iglicowym, ośmiobocznym hełmem.

Kapliczka słupowa św. Jana Nepomucena

Z polichromowaną postacią świętego.

Trak z Wyrzyska

Z początku XX wieku.

Piwnica ziemna

Z połowy XIX wieku.

Studnia z żurawiem

Z końca XIX wieku.

Piec chlebowy ogólnowiejski

Z początku XX wieku.

Kapliczka słupowa - Chrystus Frasobliwy

Z II połowy XIX wieku.

Pasieka uli figuralnych (fot.)

Kapliczka murowana Matki Bożej w Koronie (fot.)

Ekspozycja archeologiczna

W trzech pawilonach prezentowane są eksponaty archeologiczne znalezione podczas prac prowadzonych w latach 1972-76 przez archeologów z Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W trakcie wykopalisk odkryto 581 grobów ciałopalnych oraz trzy paleniska kremacyjne. Oprócz grobów jamowych na terenie cmentarzyska występowały groby skrzynkowe, podkloszowe, popielnicowe. Do unikatowych należy grób o długości około 8 metrów zbudowany z płasko łupanych płyt kamiennych.
W pawilonach pokazano najciekawsze obiekty archeologiczne - różnego typu groby i paleniska. Dla celów poglądowych obiekty pokazane są w różnych fazach eksploracji.

Muzeum Kultury Ludowej leży w miejscowości Osiek nad Notecią (gmina Wyrzysk, powiat pilski) w odległości około 40 km na wschód od Piły. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 194.
Wstęp na teren skansenu jest płatny.

03.2017

Na podstawie stron internetowych: www.zabytki.pl - skansen w Osieku, Muzeum Kultury Ludowej w Osieku w Wikipedii oraz www.skanseny.net - skansen w Osieku.

Aktualizacja 04.03.2017