Dariusz Domagała - Pałac w Nieborowie

Arystokraci to mieli dobrze... Wspaniałe pałace, zadbane ogrody i parki, bale i wystawne przyjęcia, kobiety w pięknych kreacjach, nic tylko pozazdrościć ;-) Dziś prawdziwej arystokracji już prawie nie ma, na szczęście pozostało wiele rezydencji, które możemy zwiedzać, podziwiać i wyobrażać sobie czasy, kiedy w tych murach tętniło życie, rozbrzmiewała muzyka, a wystrojone panie i przystojni panowie krążyli po pokojach podczas przyjęć i rautów...
Dziś zapraszam do jednej z takich rezydencji, do Nieborowa i Arkadii, związanej ze słynną i potężną niegdyś rodziną Radziwiłłów...

Nieborów i Arkadia Pałac i park Radziwiłłów

Historia obecnego pałacu w Nieborowie (fot.) (fot.) rozpoczyna się w roku 1694, kiedy prymas Polski, kardynał Michał Stefan Radziejowski kupił dobra rodziny Nieborowskich i według projektu Tylmana z Gameren, wzniósł barokowy pałac. Była to budowla w stylu barokowym na planie prostokąta, jednopiętrowa, z dwoma czterokondygnacyjnymi wieżami. Wokół pałacu został założony ogród w stylu francuskim. Na mocy testamentu kardynała pałac przeszedł w ręce małżeństwa Konstancji i Jerzego Towiańskich, których syn Krzysztof w roku 1723 sprzedał majątek generałowi Aleksandrowi Lubomirskiemu. Kolejnymi właścicielami Nieborowa zostali w roku 1736 Stanisław i Jan Łochoccy, a od roku 1766 roku Michał Kazimierz Ogiński, hetman wielki litewski, który przebudował pałacowe wnętrza w stylu rokokowym.
W roku 1774 właścicielem Nieborowa został książę Michał Hieronim Radziwiłł, wojewoda wileński. Książę Radziwiłł zgromadził w pałacu wielką kolekcję obrazów malarzy europejskich, założył bogatą bibliotekę liczącą ponad 10 tysięcy dzieł, w tym księgozbiór unikatowych starodruków oraz kilkanaście tysięcy rycin, wyposażył pałac w stylowe meble. Na początku lat siedemdziesiątych XVIII wieku na zlecenie księcia powstał ogród w styku francuskim, a pałacowe wnętrza przebudowano w stylu wczesnoklasycystycznym. Jego żona, Helena z Przeździeckich, założyła w tym czasie w pobliżu Nieborowa romantyczny ogród, który nazwała Arkadią. Ogród utrzymany był w stylu angielskim z pawilonami wyposażonymi w dzieła sztuki.
Po śmierci księcia Michała Radziwiłła w 1831 roku, pałac i całe dobra nieborowskie zaczęły podupadać, co związane było z długoletnim sporem, jaki toczyli spadkobiercy księcia. W roku 1841 Nieborów przypadł w spadku synowi Michała Hieronima, Michałowi Gedeonowi Radziwiłłowi, generałowi wojsk polskich, który odznaczył się podczas powstania listopadowego. Syn generała, Zygmunt Radziwiłł, roztrwonił niestety majątek przodków - sprzedał w Paryżu część galerii obrazów i biblioteki, odsprzedał Arkadię z całym jej unikatowym wyposażeniem, a pałac odstąpił w 1879 roku swemu bratankowi Michałowi Piotrowi Radziwiłłowi. Przywrócił on pałacowi dawną świetność, ponownie wyposażył pałacową bibliotekę, odkupił Arkadię, a w roku 1881 założył przy pałacu manufakturę mebli i majoliki, która dostarczała do pałacu ozdobne piece kaflowe i ceramikę artystyczną. Michał Piotr Radziwiłł zmarł w roku 1903, a wdowa po nim sprzedała w roku 1906 dobra nieborowskie kuzynowi męża Januszowi Radziwiłłowi, ordynatowi ołyckiemu i senatorowi II Rzeczpospolitej.
Książę Janusz Radziwiłł przebudował pałacowe wnętrza, nadbudował drugie piętro, a nieborowski pałac stał się w okresie międzywojennym słynną rezydencją chętnie odwiedzaną przez polityków i osobistości życia publicznego. W czasie II wojny światowej prowadził działalność konspiracyjną, podobnie jak jego syn, Edmund Radziwiłł. Janusz Radziwiłł za swoją działalność w czasie okupacji więziony był zarówno przez sowieckie NKWD, jak i przez Niemców. Po stracie majątku, w lutym 1945 roku cała rodzina Radziwiłłów została deportowana przez NKWD do Krasnogorska, gdzie zmarła żona księcia Anna z Lubomirskich. Po powrocie do Polski, w roku 1947, Janusz Radziwiłł zamieszkał w Warszawie, gdzie zmarł w 1967 roku. Po deportacji księcia Radziwiłła jego nieborowski majątek wraz z parkiem Arkadia wszedł jako oddział w skład Muzeum Narodowego w Warszawie, co uratowało go przed zniszczeniem.

Muzeum w nieborowskim pałacu prezentuje obecnie wnętrza rezydencji z XVII i XIX wieku, w dużej mierze oparte na ocalałym wyposażeniu pałacu, uzupełnione kolekcją ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie.

Zwiedzając pałac w Nieborowie możemy obejrzeć następujące pomieszczenia -

Sień główna (parter) (fot.)

Jedyne zachowane wnętrze dawnego dworu Nieborowskich. Neorenesansowa boazeria z czarnego dębu. Na pseudogdańskim stole antyczna Głowa Niobe z kolekcji księżnej Heleny, obok kominka w rzeźbionej okładzinie z czarnego dębu Popiersie Rzymianki.

Korytarz Rzymski (parter)

Wyposażony w obiekty antyczne z kolekcji Heleny Radziwiłłowej.

Główna klatka schodowa (fot.)

Wybudowana przez Michała Kazimierza Ogińskiego w latach 1766-1768. Pokryta kobaltowymi płytkami ceramicznymi z Holandii. Portrety królów: Stanisława Augusta Poniatowskiego, Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery Sobieskiej z synem Jakubem. Portrety właścicieli rezydencji: Karoliny Fryderyki Lubomirskiej, Michała Kazimierza Ogińskiego oraz Michała Kazimierza Radziwiłła.

Sypialnia Wojewody (fot.)

Portrety rodziny i przyjaciół Radziwiłłów (Anieli Radziwiłłówny, Izabeli z Poniatowskich Branickiej i Michała Gedeona Radziwiłła). Meble polskie i francuskie z końca XVIII wieku.

Gabinet Zielony (fot.)

Portrety Kazimierza Poniatowskiego, Ignacego Krasickiego, Andrzeja Zamoyskiego, Marianny z Zamoyskich Granowskiej, Walentego Sobolewskiego, Izabeli i Adama Czartoryskich. Meble angielskie z XVIII i XIX wieku. Porcelana i ceramika ze zbiorów rodziny Radziwiłłów.

Gabinet Żółty (fot.)

Obrazy z XVII i XVIII wieku. Porcelana i ceramika ze zbiorów Radziwiłłów.

Sala Biała (fot.)

Pełniła funkcję sali balowej i kaplicy pałacowej. Sztukaterie z trzech okresów: końca XVIII wieku, około połowy XIX wieku i z 1927 roku. W narożnej wnęce kaplica, urządzona w 1784 roku.

Mała Jadalnia

Neorokokowy wystrój wnętrza. Portrety marszałka saskiego Jakuba Fleminga i króla Stanislawa Augusta Poniatowskiego. Meble angielskie z XVIII i XIX wieku. Kolekcja szkła z manufaktur radziwiłłowskich.

Gabinet Biblioteczny

Urządzony meblami polskimi z XVIII i XIX wieku. Portrety: Józefiny z Mniszków Potockiej z córką Pelagią, Michała Hieronima Radziwiłła, Anny z Sanguszków Radziwiłłowej i Karola Stanisława Radziwiłła. Wśród zbiorów bibliotecznych Radziwiłłów znajduje się kilka tysięcy starodruków, m.in. Statuty Łaskiego, wydane w Krakowie w 1506 roku, które zawierają strofy Bogurodzicy, jest to najstarszy polski druk.

Biblioteka (fot.) (fot.)

Mahoniowe szafy biblioteczne z początku XIX wieku. Nad kominkiem portret założyciela pałacu w Nieborowie, kardynała Michała Stefana Radziejowskiego. Galeria obrazów europejskich królów z XVIII wieku:Ludwika XV, króla Prus Fryderyka Wilhelma II, króla Hiszpanii Karola III, elektora saskiego i króla Polski Augusta II Sasa, króla Anglii Jerzego III, króla Szwecji Gustawa III, cara Rosji Pawła I, carycy Katarzyny II, króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, papieża Piusa VI, króla Sardynii Wiktora Amadeusza II, cesarza Austrii Józefa II, króla Prus Fryderyka II. Weneckie globusy z lat 1683-1693.

Salon Czerwony (fot.)

Rokokowy wystrój wnętrza. Portret Anny Orzelskiej, nieślubnej córki króla Augusta II i Henryki Renard. Meble francuskie: kanapa z zespołem foteli oraz trzy komody z połowy XVIII wieku, a na nich wazony z porcelany saskiej.

Sypialnia Księstwa (fot.)

Neorokokowy wystrój wnętrza. Portret Aleksandry ze Steckich Radziwiłłowej oraz Bogusława Fryderyka i Leontyny Radziwiłłów, meble z XIX-XX wieku.

Buduar

Neorokokowy wystrój wnętrza. Portret królowej Krystyny Szwedzkiej, Macieja Radziwiłła i Dominika Radziwiłła. Meble angielskie z początku XIX wieku. Rokokowy świecznik saski. W gablocie serwis śniadaniowy Heleny Radziwiłłowej.

W grudniu 1985 roku w budynku dawnej manufaktury majoliki (fot.) urządzono stałą wystawą mebli i majoliki artystycznej z manufaktur Michała Piotra Radziwiłła, secesyjnej ceramiki Stanisława Jagmina oraz wyrobów współczesnej wytwórni ceramiki artystycznej w Nieborowie (fot.).
Wokół pałacu można pospacerować po parku w stylu francuskim, który został zaprojektowany pod koniec XVII wieku, prawdopodobnie przez Tylmana z Gameren, a następnie rozbudowany w latach 70-tych XVIII wieku (fot.). W drzewostanie przeważają rodzime gatunki drzew, a najbardziej okazałe są dwa platany z XVIII wieku (fot.). Przed południową elewacją pałacu położone są partery kwiatowe i niskie labirynty bukszpanowe (fot.), a na osi pałacu wytyczono szeroką aleję lipową z trawnikiem dywanowym, otoczoną symetrycznie rozplanowanymi po jej bokach gabinetami i boskietami, uformowanymi ze strzyżonych szpalerów grabowo-lipowych. Od strony zachodniej rozpościera się kanał w kształcie węgielnicy (fot.) (fot.), za którym znajduje się park krajobrazowy. Po wschodniej stronie ogrodu położone są zabudowania gospodarcze z XVIII wieku - oranżerie, stajnia, wozownia oraz domki oficjalistów dworskich. Po stronie północnej pałacu znajduje się Pawilon Myśliwski, mieszczący pokoje gościnne, a w pobliżu bramy budynek Manufaktury.

W pobliskiej Arkadii koniecznie trzeba odwiedzić założony w 1778 roku przez Helenę Radziwiłłową park w stylu angielskim. Projekt parku opracował Szymon Bogumił Zug przy dużym współudziale samej księżnej. Park był wciąż zmieniany i rozwijany przez 20 lat, aż do śmierci księżnej w 1821 roku. Pierwszymi budowlami były Kaskada i Chata przy Wodospadzie (1781 rok), później Przybytek Arcykapłana (1783) (fot.), Świątynia Diany (1783-1785) (fot.) i Akwedukt (1784) (fot.). W latach 1785-1789 zbudowano na Wyspie Topolowej symboliczny Nagrobek Księżnej, a także Grotę Sybilli (fot.), Chatki Filemona i Baucydy, Łuk Kamienny (fot.), Zakątek Melancholii, Bramę Czasu, krąg ołtarzowy na Wyspie Ofiar. W latach dziewięćdziesiątych XVIII wieku powstaje Dom Murgrabiego (fot.), Domek Gotycki nad Grotą Sybilli (fot.) oraz urządzone w Świątyni Diany wnętrze Gabinetu Etruskiego z neoklasycystycznym wystrojem i malowidłami Michała Płońskiego i Aleksandra Orłowskiego. Na początku wieku XIX powstaje Grobowiec Złudzeń (1800 rok), Cyrk Rzymski (1803), Amfiteatr (1804) i Domek Szwajcarski (1810). Księżna Helena Radziwiłłowa zgromadziła w Arkadii wielką kolekcję sztuki, z których utworzyła muzeum w Świątyni Diany. Znalazły się w nim m.in. Głowa Niobe, Popiersie Rzymianki, grecko-rzymskie stele, sarkofagi, urny grobowe, ozdoby ogrodowe i wiele innych. Przez park przepływa rzeczka Skierniewka, która tworzy staw z dwoma wyspami (fot.).

W roku 1987 Muzeum otrzymało wyróżnienie - Złoty Medal Ministra Kultury i Sztuki za konserwację i pielęgnację założenia pałacowo-ogrodowego w Nieborowie i Arkadii. W czerwcu 1994 roku Muzeum otrzymało Europejską Nagrodą za Ochronę Zabytków fundacji FVS w Hamburgu.
Wstęp do pałacu w Nieborowie oraz do parku w Arkadii jest płatny.

Nieborów leży w województwie łódzkim, w powiecie łowickim około 10 km na południowy-wschód od Łowicza. W pobliżu Nieborowa przebiega autostrada A2. Arkadia leży w odległości około 4,5 km od Nieborowa przy drodze krajowej nr 70.

-----------------------------------------------
Na pierwszym piętrze budynku, w pałacowej bibliotece, wisi portret prymasa Michała Radziejowskiego. Według legendy duch kardynała opuszcza czasem ramy obrazu i wędruje po pałacowych komnatach. Jego krokom towarzyszy delikatny dźwięk dzwonka...
Innym duchem nawiedzającym pałacowe mury jest zjawa Anny Orzelskiej, nieślubnej córki króla Augusta II Mocnego i warszawskiej mieszczki, Henryki Renard. Portret Anny wisi w Salonie Czerwonym, a jej duch pojawia się o północy wraz z ulubionym mopsem...

03.2013

Na podstawie strony internetowej: Muzeum w Nieborowie i Arkadii oraz książki Duchy w polskich zabytkach, Sport i Turystyka - Muza SA 2011.

Aktualizacja 27.03.2013