Dariusz Domagała - Pałac Zamoyskich w Kozłówce

Zwiedziłem już wiele pałaców w Polsce, ale chyba właśnie ten wywarł na mnie największe wrażenie. Jest naprawdę piękny, otoczony parkiem, ze znakomicie zachowanymi wnętrzami i wyposażeniem. Kozłowiecki pałac miał wiele szczęścia - nie zniszczył go czas, obce armie ani półwiecze komunizmu. Dziś wygląda tak, jakby przed chwilą opuścili go właściciele, rodzina Zamoyskich...
Zajrzyjmy tam, aby zanurzyć się w przepięknych wnętrzach magnackiej rezydencji, pełnej wspaniałych obrazów, mebli, pieców...

Kozłówka Pałac Zamoyskich

Pałac w Kozłówce został zbudowany w latach 1736-1742 przez wojewodę chełmińskiego Michała Bielińskiego według projektu włoskiego architekta Józefa Fontany. W roku 1799 Franciszek Bieliński, syn Michała, sprzedał pałac Aleksandrowi Zamoyskiemu, XI ordynatowi zamojskiemu. Od tej pory aż do roku 1944 dobra kozłowieckie należały do rodziny Zamoyskich. Po śmierci Aleksandra (w roku 1800) majątek przechodzi w ręce jego siostry, Anny Sapieżyny, która w roku 1836 sprzedaje pałac swojemu bratankowi Janowi Zamoyskiemu. W roku 1870, po ślubie starszego syna Jana Zamoyskiego, Konstantego z Anielą Potocką, Jan Zamoyski przekazuje majątek młodej parze.
W roku 1903 car Mikołaj II ustanawia ordynację kozłowiecką, a w latach 1897-1914 Konstanty przebudowuje i rozbudowuje pałac. Powstała wówczas m.in. pałacowa kaplica wzorowana na kaplicy w Wersalu, pojawiły się także nowinki techniczne - kanalizacja i wodociąg.
W roku 1923, po bezpotomnej śmierci Konstantego Zamoyskiego ordynację przejmuje jego stryjeczny brat Adam. W 1940 roku, w pałacyku Zamoyskich na Foksal w Warszawie, umiera Adam Zamoyski. Zostaje pochowany w przypałacowym parku obok swojej żony, Marii z Potockich Zamoyskiej. Majątek w Kozłówce przechodzi wówczas w ręce starszego syna Adama i Marii, Aleksandra.
W roku 1941 Aleksander Zamoyski zostaje aresztowany przez gestapo i uwięziony w obozach koncentracyjnych Auschwitz i Dachau. W roku 1944 żona Aleksandra, Jadwiga Zamoyska wyjeżdża z Kozłówki uciekając przed zbliżającym się frontem. Zabiera część dzieł sztuki, które przepadają później w Powstaniu Warszawskim. W tym samym roku ordynacja kozłowiecka zostaje przejęta przez państwo na mocy dekretu o reformie rolnej. Zamoyscy już nigdy nie odzyskają swojej własności...

W listopadzie 1944 roku powołano do życia Muzeum Narodowe w Kozłówce, pierwsze muzeum na ziemiach wolnych od okupacji niemieckiej. W roku 1947 w jednej z oficyn utworzono Dom Dziecka, a w roku 1950 w drugiej oficynie powstała szkoła podstawowa. Po przejęciu większości budynków i parku przez Dom Dziecka, pałac przekształcono w roku 1955 w Centralną Składnicę Muzealną Ministerstwa Kultury i Sztuki.
W listopadzie 1977 roku pałacowi w Kozłówce przywrócono funkcje muzealne. Od roku 1992 funkcjonuje obecna nazwa, czyli Muzeum Zamoyskich w Kozłówce. W roku 1994, po remoncie, w budynku dawnej powozowni, otwarto Galerię Sztuki Socrealizmu. W roku 1999 placówka przeszła w ręce samorządu województwa lubelskiego. Już w XXI wieku, w roku 2002, w dawnej stajni urządzono nową ekspozycję - wystawę powozów.
W roku 2007 Prezydent RP w specjalnym rozporządzeniu uznaje kozłowiecki zespół pałacowo-parkowy za Pomnik Historii Polski.
W roku 2009 podpisano ugodę z rodziną Zamoyskich. Spadkobiercy otrzymali odszkodowanie w wysokości 17 mln złotych za zrzeczenie się roszczeń do utraconego na mocy dekretu o reformie rolnej majątku. Spadkobiercy Aleksandra Zamoyskiego mogą również przez dwa miesiące w roku mieszkać w specjalnie dla nich przygotowanym mieszkaniu. Muzeum w Kozłówce przekaże również spadkobiercom kopie archiwalnych fotografii i dokumentów rodzinnych.

W Muzeum Zamoyskich w Kozłówce możemy zwiedzić następujące miejsca -

Pałac

Sień

Z kamienną posadzką i dębowym obramowaniem drzwi wejściowych. Dębowe sprzęty w typie barokowych mebli gdańskich z XIX wieku i neorenesansowe ławy zwane cassapanca. (fot.)

Klatka schodowa

Wyłożona marmurami i zdobiona sztukateriami. Na ścianach obrazy w złoconych ramach z lat 90-tych XIX wieku.

Gabinet hrabiego Konstantego Zamoyskiego

Na wprost wejścia do gabinetu wisi najstarszy obraz w pałacu w Kozłówce. To pejzaż ze starożytnymi ruinami pędzla Oswalda Harmsa z 1672 roku. Pod sufitem portrety królów z dynastii Wazów - Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza oraz dwie podobizny Marii Ludwiki Gonzagi. Znajdują się tu również portrety członków rodziny Czartoryskich. Przy jednej ze ścian fortepian pionowy zwany żyrafą z początku XIX wieku. (fot.)

Sypialnia hrabiego Konstantego Zamoyskiego

W sypialni portrety najbliższych hrabiego Konstantego - jego rodziców (Jana i Anny z Mycielskich), babki (Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej) i jej brata (księcia Adama Jerzego Czartoryskiego), kuzynki hrabiego (Pelagii z Zamoyskich) oraz samego hrabiego i jego żony Anieli z Potockich Zamoyskiej. Z mebli znajdują się tu - intarsjowana sekretera z połowy XVIII wieku, szafka na cygara, biurko-kantorek oraz angielski potrójny stolik, tzw. "niemy kelner", ze srebrami i platerami z wytwórni angielskich i rosyjskich. (fot.)

Gabinet hrabiego Adama Zamoyskiego

Ozdobą gabinetu jest biało-złoty piec z rodowym herbem, wykonany na wzór pieców rokokowych, kominek to kopia kominka z Wersalu. Gabinetowe meble to m.in. francuska szafka w stylu Ludwika XV z XIX wieku, sekretera z wypisaną intarsją datą (1716). Na kominku zegar paryskiej firmy Martenot i dwa francuskie kandelabry.

Sypialnia hrabiego Adama Zamoyskigo

W alkowie portrety rodziców hrabiego Adama Zamoyskiego Stanisława i Róży z Potockich. Nad łóżkiem portret starszego syna Adama Zamoyskiego, Aleksandra. Meble pochodzą z warszawskiej fabryki Szczerbińskiego z XX wieku.

Salon Mały

Pierwotnie mieściła się tu kaplica, a przed wojną pokój najstarszego syna właścicieli. Pod oknem stoi włoski pianomelodicon (instrument do mechanicznego odtwarzania muzyki) z końca XIX wieku, w witrynie srebra z różnych wytwórni europejskich oraz kryształowa zastawa z francuskiej huty Baccarat z końca XIX wieku. Jest to jedna z dwóch pozostałych po rodzinie Zamoyskich. (fot.)

Salon Czerwony

Najbardziej reprezentacyjny pokój w pałacu. Jest największy (ponad 110 m²) i najwyższy (9 m). Okna i drzwi ozdobione są haftowanymi lambrekinami i kotarami z czerwonego aksamitu. W rogu stoi olbrzymi piec z biało-niebieskich kafli. Ściany zdobią wizerunki polskich królów i hetmanów oraz portrety ordynatów i ordynatowych zamojskich zgromadzone przez hrabiego Konstantego Zamoyskiego. Centralne miejsce w salonie zajmują dwie półkoliste kanapy. Przy fortepianie amerykańska pianola z przełomu XIX i XX wieku, która odtwarza na fortepianie lub pianinie muzykę zakodowaną na perforowanej taśmie papierowej. (fot.) (fot.) (fot.) (fot.)

Salon Biały

Nazywany też Pokojem Gobelinowym od stojących tu niegdyś mebli. Francuskie meble z drugiej połowy XIX wieku w stylu Ludwika XV - witryny zdobione brązami, intarsjowane szafki dekorowane brązami z motywem lwiej skóry, biurko wykładane markieterią. W witrynach porcelana z różnych wytwórni europejskich z XVIII, XIX i XX wieku oraz przedmioty oddane przez społeczeństwo polskie na Fundusz Obrony Narodowej w 1939 roku, a także drogocenne bibeloty (Chinka z chryzantemami z kości słoniowej i dzik z agatu firmy Fabergé). (fot.)

Sypialnia hrabiny

Pełniła funkcję sypialni kolejnych pań w kozłowieckim pałacu. Meble pochodzą z XIX wieku - francuski stół wykładany porcelanowymi płytkami, neorokokowe krzesełka, neorokokowy szezlong, stoliki do robót ręcznych, a między oknami szafki-lodówki. Znajduje się tu najpiękniejszy pałacowy kominek ozdobiony francuskim zegarem. Na podłodze perski kobierzec z początku XX wieku. (fot.) (fot.)

Pokój Egzotyczny

Niewielkie pomieszczenie urządzone w stylu orientalnym z XIX-wiecznymi sprzętami z Dalekiego i Bliskiego Wschodu oraz europejskimi wyrobami inspirowanymi sztuką orientalną (japoński wazon, chińskie porcelanowe kandelabry i waza, niemieckie kopie biało-niebieskiej porcelany chińskiej). Z mebli uwagę zwraca fotel z przełomu XIX i XX wieku inkrustowany kością i masą perłową, okładany blachą miedzianą.

Pokój Kredensowy

W pokoju prezentowane są naczynia kuchenne i zastawy stołowe, m.in. z białej porcelany z lat 1913-1914, szklany serwis herbowy Zamoyskich, austriackie srebra z herbami Habsburgów z 1900 roku.

Jadalnia

Urządzona w ciemnym i ciężkim stylu barokowym. Wewnątrz dwie szafy gdańskie z przełomu XVII i XVIII wieku z porcelanowymi i srebrnymi naczyniami stołowymi, gdańskie wyplatane krzesła z XVIII wieku oraz rzeźbione krzesła przy stole. Na bufecie fragment szklanego serwisu herbowego Zamoyskich oraz talerze i waza do zupy z Miśni z XVIII wieku. Na stole cztery figurki przedstawiające Fortunę i Pokój z porcelany berlińskiej, złocony komplet do piwa i puchary toastowe. Na stole naczynia porcelanowe z zastawy berlińskiej z lat 1913-1914, kryształowe francuskie karafki i kieliszki oraz srebrne wiedeńskie sztućce. (fot.) (fot.)

Biblioteka

Urządzona w stylu angielskim, z dębowymi oszklonymi szafami. Księgozbiór liczy ponad 6500 woluminów, w tym 572 starodruki. Na środku pokoju stół do karambola, a nad nim potrójna lampa naftowa z początku XX wieku. (fot.) (fot.)

Łazienki

Kaplica

Zbudowana w latach 1903-1909 na wzór kaplicy królewskiej w Wersalu (fot.). Organy zbudowano w 1907 roku przez niemiecką firmę Walckera w Ludwigsburgu (fot.). Kopia nagrobka Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej wykuta w białym marmurze (fot.).
9 czerwca 2000 roku w kaplicy odbyła się uroczystość podczas której odsłonięto tablicę i popiersie upamiętniające księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego, który podczas okupacji niemieckiej przebywał w Kozłówce.

Powozownia (fot.)

Ekspozycja udostępniana od 2002 roku w budynku dawnej stajni z XVIII wieku. Możemy zobaczyć pojazdy konne z XIX i XX wieku (bryczki, karety, sanie) udostępnione przez Muzeum w Łańcucie, uprzęże końskie, siodła i akcesoria jeździeckie, zabytkowe latarnie powozowe, a także stare bicykle. (fot.) (fot.) (fot.)

Galeria Sztuki Socrealizmu

Zbiory galerii prezentowane są w budynku dawnej powozowni. Jest to jedyna w Polsce wystawa prezentująca zbiory sztuki socrealistycznej. Zbiór liczy ponad 1600 rzeźb, obrazów, rysunków i plakatów. Na zewnątrz galerii stoją zdemontowane pomniki Bolesława Bieruta, Włodzimierza Lenina oraz Juliana Marchlewskiego (fot.). W galerii można również obejrzeć Polskie Kroniki Filmowe z lat 50-tych XX wieku. (fot.) (fot.) (fot.)

Park

Park do dziś zachował swój dawny układ w stylu francuskiego baroku. Obok pałacu znajduje się fontanna z figurkami puttów odlanymi w paryskiej firmie Le Val dOsne (fot.). We wschodniej części parku wzniesiono pomnik z kamienia polnego upamiętniający miejsce pochówku prochów żołnierzy napoleońskich uczestniczących w kampanii 1812 roku (fot.). W części północnej usytuowane jest rosarium. Drzewostan parku stanowią lipy, klony, dęby, wiązy, kasztanowce, graby, sosny, świerki, topole i brzozy. Jeden z dębów, rosnący na dziedzińcu, jest pomnikiem przyrody. (fot.) (fot.) (fot.) (fot.)

Muzeum Zamoyskich mieści się we wsi Kozłówka w powiecie lubartowskim w województwie lubelskim. Kozłówka leży około 9 km na zachód od Lubartowa, 30 km na północ od Lublina.
Wstęp do pałacu jest płatny, zwiedzanie samego pałacu z przewodnikiem, pozostałych ekspozycji indywidualnie.

09.2012

Na podstawie stron internetowych: Muzeum Zamoyskich w Kozłówce oraz Pałac w Kozłówce w Wikipedii.

Aktualizacja 09.09.2012